SEE 2081(2025) | Compulsory Social Studies Question Paper Solution | Koshi Province
View and Download :-
SEE 2081 (2025) | Compulsory Social Studies Question Paper | Koshi Province | PDF Download.
SEE 2081 (2025) Compulsory English Question Paper Solution Koshi Province.
SECONDARY EDUCATION EXAMINATION [SEE]
Compulsory Social Studies (Koshi Province)
Grade 10 (Solution)
SEE – 2081 (2025)
RE-1051'KoP'
Full Marks – 75
Time - 3 hrs
Candidates are required to answer the questions in their own words as far as practicable. Figures in the margin indicate the full marks.
Also Check ...
SEE 2081 (2025) Exam Question Papers COLLECTIONS:
SEE 2081 (2025) | Compulsory Social Studies Question Paper | Sudurpashchim Province | PDF Download.
SEE 2081 (2025) | Optional Math | Technical Stream Question Paper | PDF Download.
SEE 2081 (2025) | Optional I Math | Non-Technical Stream | Question Paper | PDF Download.
SEE 2081 (2025) | Optional I Economics | Non-Technical Stream | Question Paper | PDF Download.
SEE 2081 (2025) | Optional I Math | Question Paper | RE-2021'A' | PDF Download.
SEE 2081 (2025) | Optional II Computer Science | Question Paper | RE-3031 | PDF Download.
SEE 2081 (2025) | Optional II Office Management and Accounting | Question Paper | RE-3011A | PDF Download.
समूह 'क' (अति छोटो उत्तर) (11x1=11)
प्रश्न नं १. सामाजिकीकरणका कुनै दुईओटा माध्यम लेख्नुहोस्।
उत्तर: सामाजिकीकरण भनेको व्यक्तिले समाजमा आफूलाई समायोजन गर्न सिक्ने प्रक्रिया हो, जसमा विभिन्न माध्यमहरूले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्। तीमध्ये कुनै दुईओटा माध्यम निम्न छन्:
परिवार र विद्यालयप्रश्न नं २. दिगो विकासका आयाम र विकासका गतिविधि बिचको अन्तरसम्बन्ध एक वाक्यमा उल्लेख गर्नुहोस्।
उत्तर: दिगो विकासका आयामहरू (सामाजिक, आर्थिक, वातावरणीय) ले विकासका गतिविधिलाई सन्तुलित र दीर्घकालीन बनाउन मार्गदर्शन गर्छन्।
प्रश्न नं ३. मानव बेचबिखन विरुद्ध जनचेतना जगाउने एउटा नारा तयार पार्नुहोस्।
उत्तर: "मानव बेचबिखन बन्द गरौँ, सुरक्षित भविष्य बनाऔँ।"
प्रश्न नं ४. घरेलु हिंसाबाट हुन सक्ने कुनै दुईओटा असर लेख्नुहोस्।
उत्तर: घरेलु हिंसाबाट मानसिक तनाव र शारीरिक चोट जस्ता दुई प्रमुख असरहरू हुन सक्छन्, जसले व्यक्तिको जीवन र पारिवारिक सम्बन्धलाई गम्भीर रूपमा प्रभावित गर्छ।
प्रश्न नं ५. दोस्रो विश्वयुद्धको तत्कालीन कारण लेख्नुहोस्।
उत्तर: दोस्रो विश्वयुद्धको तत्कालीन कारण जर्मनीको नाजी शासक एडोल्फ हिटलरले १ सेप्टेम्बर १९३९ मा पोल्याण्डमाथि आक्रमण गर्नु थियो, जसले बेलायत र फ्रान्सलाई जर्मनीविरुद्ध युद्ध घोषणा गर्न बाध्य बनायो।
प्रश्न नं ६. जनआन्दोलन २०६२/२०६३ का उपलब्धिमध्ये सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण उपलब्धि केलाई ठान्नुहुन्छ? आफ्नो तार्किक धारणा प्रस्तुत गर्नुहोस्।
उत्तर: जनआन्दोलन २०६२/२०६३ का उपलब्धिमध्ये सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण उपलब्धि लोकतन्त्रको पुनर्स्थापना हो। मेरो तार्किक धारणा यो छ कि यस आन्दोलनले राजतन्त्रको अन्त्य गरी जनताको शासन स्थापना गर्यो, जसले नागरिक स्वतन्त्रता, समानता र अधिकारको सुनिश्चितता प्रदान गर्यो। यो उपलब्धिले नेपालमा संविधानसभाको गठन र गणतन्त्रको स्थापना जस्ता दीर्घकालीन परिवर्तनहरूको ढोका खोल्यो, जुन देशको राजनीतिक इतिहासमा कोसेढुङ्गा साबित भयो। लोकतन्त्र बिना अन्य उपलब्धिहरू (जस्तै शान्ति प्रक्रिया वा समावेशिता) ले पूर्णता पाउन सक्दैनथे, त्यसैले यो नै सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण ठान्छु।
प्रश्न नं ७. साधारण सेयर र अग्राधिकार सेयरबिच एउटा भिन्नता प्रस्तुत गर्नुहोस्।
उत्तर: साधारण सेयरले कम्पनीमा मताधिकार दिन्छ, तर अग्राधिकार सेयरले लाभांशमा प्राथमिकता दिन्छ।
प्रश्न नं ८. तपाईंले लगाउने कपडा किन्दा कुन प्रकारको कर तिर्नुभएको हुन्छ? लेख्नुहोस्।
उत्तर: मूल्य अभिवृद्धि कर (VAT)
प्रश्न नं ९. विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन (WHO) को एउटा कार्य लेख्नुहोस्।
उत्तर: विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन (WHO) को एउटा प्रमुख कार्य विश्वभरका देशहरूमा स्वास्थ्य सम्बन्धी नीति निर्माण र रोग नियन्त्रणका लागि मार्गदर्शन प्रदान गर्नु हो।
प्रश्न नं १०. समसामयिक घटनाको जानकारीले हाम्रो जीवनमा कसरी सहयोग पुग्छ? एक उदाहरण दिनुहोस्।
उत्तर: समसामयिक घटनाको जानकारीले हाम्रो जीवनमा सूचित निर्णय लिन, जोखिमबाट बच्न र अवसरहरूको उपयोग गर्न सहयोग पुग्छ। उदाहरणका लागि, यदि मौसम विभागले भारी वर्षाको पूर्वसूचना दियो भने हामी बाढीबाट जोगिन सुरक्षित स्थानमा जान सक्छौँ, जसले हाम्रो जीवन र सम्पत्तिको रक्षा गर्छ।
प्रश्न नं ११. स्वस्थ जीवनशैली अपनाउन तपाईंले अपनाउनुभएको एउटा उपाय लेख्नुहोस्।
उत्तर: स्वस्थ जीवनशैली अपनाउन मैले दैनिक बिहान कम्तीमा ३० मिनेट योग अभ्यास गर्ने उपाय अपनाएको छु, जसले मेरो शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्यलाई सन्तुलित राख्छ।
समूह 'ख' (छोटो उत्तर) (9x4=36)
प्रश्न नं १२. 'विविधतामा एकता हाम्रो पहिचान हो' यसलाई प्रवर्धन गर्न समाजको भूमिका कस्तो हुनुपर्छ? आफ्नो विचार चार बुँदामा प्रस्तुत गर्नुहोस्।
उत्तर: "विविधतामा एकता हाम्रो पहिचान हो" भन्ने उक्ति नेपाल जस्तो बहुसांस्कृतिक, बहुभाषिक र बहुजातीय देशको पहिचान झल्काउने महत्त्वपूर्ण अभिव्यक्ति हो। यसले विभिन्न समुदाय, संस्कृति र परम्पराहरूबीच एकता कायम राख्दै सामाजिक सद्भावलाई जोड दिन्छ। समाजले यो भावनालाई प्रवर्धन गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ। यहाँ चार बुँदामा मेरो विचार प्रस्तुत गरेको छु:
शिक्षा र जागरूकता: समाजले शिक्षामार्फत विविधताको सम्मान र एकताको महत्त्व सिकाउनुपर्छ। विद्यालय, सामुदायिक कार्यक्रम र सञ्चारमाध्यमबाट विभिन्न संस्कृति, भाषा र परम्पराको बारेमा जानकारी फैलाएर मानिसहरूमा सहिष्णुता र समझदारी बढाउन सकिन्छ।सामाजिक समावेशीकरण: सबै जातजाति, धर्म र समुदायलाई समान अवसर र सहभागिता प्रदान गर्नुपर्छ। सामाजिक, सांस्कृतिक र आर्थिक गतिविधिमा सबैको संलग्नताले एकताको भावना बलियो हुन्छ र विभेदको अन्त्य हुन्छ।
सांस्कृतिक आदान-प्रदान: विभिन्न समुदायबीच सांस्कृतिक उत्सव, मेला र कार्यक्रम आयोजना गरेर एक-अर्काको परम्परा र मूल्य बुझ्ने वातावरण सिर्जना गर्नुपर्छ। यसले आपसी सम्मान र एकता बढाउँछ।
कानुनी र नैतिक जिम्मेवारी: समाजले विभेदकारी व्यवहारलाई निरुत्साहित गर्न कडा नियम र नैतिक मूल्यहरू स्थापित गर्नुपर्छ। सबैले एक-अर्कालाई सम्मान गर्ने संस्कारको विकास गर्न नेतृत्व र सामुदायिक अगुवाहरूले उदाहरण प्रस्तुत गर्नुपर्छ।
यी कदमहरूले समाजमा "विविधतामा एकता" को भावनालाई बलियो बनाउँछ। विभिन्न समुदायबीचको समझदारी र सहकार्यले मात्र हाम्रो पहिचानलाई जीवन्त राख्न सकिन्छ। यो केवल नारा नभई जीवनशैली बन्नुपर्छ, जसले देशको समृद्धि र शान्तिलाई पनि प्रवर्धन गर्छ।
प्रश्न नं १३. नेपालमा सञ्चालित राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाहरूमध्ये कुनै एक आयोजनाको परिचय दिई दुईओटा महत्त्व दर्साउनुहोस्।
उत्तर: नेपालमा सञ्चालित राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाहरूमध्ये मेलम्ची खानेपानी आयोजना एक महत्त्वपूर्ण आयोजना हो। यो आयोजना काठमाडौँ उपत्यकाको खानेपानी समस्या समाधान गर्न सिन्धुपाल्चोक जिल्लाको मेलम्ची नदीबाट पानी ल्याउने उद्देश्यले सुरु गरिएको हो। सन् २००१ मा सुरु भएको यो आयोजनाले २७.५ किलोमिटर लामो सुरुङमार्गमार्फत दैनिक १७ करोड लिटर पानी काठमाडौँ ल्याउने लक्ष्य राखेको छ। यो आयोजनाको कुल लागत करिब ३५ अर्ब रुपैयाँ अनुमान गरिएको छ, र यसले लामो समयदेखि काठमाडौँवासीको पानीको अभावलाई कम गर्ने अपेक्षा गरिएको छ। प्राकृतिक प्रकोप, आर्थिक समस्या र प्राविधिक चुनौतीहरूले गर्दा यो आयोजना पटक-पटक ढिलाइ भएको छ, तर २०७७ मा पहिलो चरणको पानी वितरण सुरु भएको थियो। हाल दोस्रो चरणमा याङ्ग्री र लार्के नदीको पानी पनि थप्ने योजना छ।
- खानेपानीको पहुँच: मेलम्ची आयोजनाले काठमाडौँ उपत्यकाका लाखौँ बासिन्दालाई स्वच्छ र पर्याप्त खानेपानी उपलब्ध गराउँछ। यसले पानीको अभावमा ट्याङ्कर र जारको भर पर्नुपर्ने बाध्यताको अन्त्य गर्नेछ, जसले जनस्वास्थ्यमा सकारात्मक प्रभाव पार्छ।
- आर्थिक विकास: यो आयोजनाले पानीको नियमित आपूर्ति सुनिश्चित गरेर शहरी क्षेत्रको आर्थिक गतिविधिलाई बढावा दिन्छ। पानीको सहज उपलब्धताले उद्योग, व्यापार र पर्यटन क्षेत्रमा समेत योगदान पुर्याउँछ, जसले देशको समृद्धिमा टेवा पुग्छ।
मेलम्ची आयोजना नेपालको पूर्वाधार विकास र जनजीवन सुधारको लागि एउटा कोसेढुङ्गा सावित हुन सक्छ, यदि यसलाई प्रभावकारी रूपमा कार्यान्वयन गरियो भने।
प्रश्न नं १४. "ज्येष्ठ नागरिकप्रति हाम्रो दायित्व" शीर्षकमा कुनै एक राष्ट्रिय पत्रिकाका लागि सम्पादकीयको नमुना तयार पार्नुहोस्।
उत्तर:
ज्येष्ठ नागरिकप्रति हाम्रो दायित्व
नेपालको सामाजिक र सांस्कृतिक परिवेशमा ज्येष्ठ नागरिकहरू सधैं सम्मान र प्रेरणाको केन्द्रमा रहँदै आएका छन्। उनीहरूले आफ्नो जीवनको अधिकांश समय परिवार, समाज र राष्ट्रको हितमा समर्पित गरेका छन्। तर, आधुनिकीकरण, शहरीकरण र बदलिँदो जीवनशैलीले आज उनीहरूको अवस्था दयनीय बन्दै गएको छ। कतिपय ज्येष्ठ नागरिक एक्लोपन, स्वास्थ्य समस्या रआर्थिक असुरक्षाको चपेटामा छन्। यस्तो अवस्थामा उनीहरूप्रति हाम्रो दायित्व केवल भावनात्मक कुरा नभई नैतिक र सामाजिक जिम्मेवारी पनि हो।
सर्वप्रथम, ज्येष्ठ नागरिकको स्वास्थ्य र आधारभूत आवश्यकतामा विशेष ध्यान दिनुपर्छ। सरकारले सामाजिक सुरक्षा भत्तालाई प्रभावकारी बनाउनुका साथै निःशुल्क स्वास्थ्य जाँच र औषधिको व्यवस्था गर्नुपर्छ। दोस्रो, उनीहरूको अनुभव र सीपलाई समाजमा उपयोग गर्ने वातावरण सिर्जना गर्नुपर्छ। सामुदायिक गतिविधि वा परामर्श सेवामार्फत उनीहरूलाई सक्रिय राख्न सकिन्छ, जसले उनीहरूको आत्मसम्मान बढाउँछ। तेस्रो, पारिवारिक संरचनाको कमजोर हुँदै जानुले ज्येष्ठ नागरिकहरूलाई भावनात्मक रूपमा कमजोर बनाएको छ। परिवारका सदस्यले उनीहरूसँग समय बिताउने र उनीहरूको कुरा सुन्ने संस्कारको विकास गर्नुपर्छ। चौथो, ज्येष्ठ नागरिकमैत्री नीति र पूर्वाधारको विकास अपरिहार्य छ। सार्वजनिक यातायात, पार्क र भवनहरूमा उनीहरूको सुविधालाई प्राथमिकता दिनुपर्छ।
ज्येष्ठ नागरिकप्रति सम्मान हाम्रो संस्कृतिको अभिन्न अंग हो। उनीहरूलाई उपेक्षा गर्नु भनेको हाम्रो इतिहास र मूल्यमान्यताप्रति बेवास्ता गर्नु हो। सरकारले नीतिगत सुधार, समाजले सहिष्णुता र व्यक्तिले कर्तव्यबोधका साथ अघि बढेमा मात्र यो दायित्व पूरा हुन्छ। ज्येष्ठ नागरिकको सुख र सम्मानमा नै हाम्रो समाजको समृद्धि लुकेको छ। उनीहरूको अनुभव हाम्रा लागि अमूल्य सम्पत्ति हो, जसलाई संरक्षण र सम्मान गर्नु हामी सबैको कर्तव्य हो।
प्रश्न नं १५. नारी दिवसलाई समय सान्दर्भिक र अर्थपूर्ण बनाउन के के कुरामा ध्यान दिनुपर्ला? चार बुँदामा तपाईंको विचार प्रस्तुत गर्नुहोस्।
उत्तर: नारी दिवस हरेक वर्ष मार्च ८ मा विश्वभर मनाइन्छ, जसले महिलाको सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक र राजनीतिक उपलब्धिलाई सम्मान गर्छ। यसलाई समयसान्दर्भिक र अर्थपूर्ण बनाउन समाजले समसामयिक चुनौती र आवश्यकतामा ध्यान दिनुपर्छ। यहाँ चार बुँदामा मेरो विचार प्रस्तुत गरेको छु:
लैङ्गिक समानतामा जोड: नारी दिवसलाई केवल उत्सवमा सीमित नराखी लैङ्गिक समानताको मुद्दालाई प्राथमिकता दिनुपर्छ। शिक्षा, रोजगारी र नेतृत्वमा महिलाको समान पहुँच सुनिश्चित गर्न नीति र कार्यक्रममा ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्छ।
हिंसा र विभेदविरुद्ध जागरूकता: घरेलु हिंसा, कार्यस्थलमा उत्पीडन र सामाजिक विभेद अझै ठूला चुनौती छन्। नारी दिवसमा यस्ता मुद्दाविरुद्ध सचेतना अभियान चलाई कानुनी र सामाजिक सुरक्षा बलियो बनाउनुपर्छ।
आर्थिक सशक्तीकरण: महिलालाई आत्मनिर्भर बनाउन सीप विकास, उद्यमशीलता र वित्तीय सहयोगका अवसर प्रदान गर्नुपर्छ। नारी दिवसले ग्रामीण र शहरी क्षेत्रका महिलाको आर्थिक उन्नतिलाई प्रोत्साहन गर्ने मञ्च बन्न सक्छ।
सांस्कृतिक मूल्यको पुनर्मूल्याङ्कन: परम्परागत सोच र रुढिवादी मान्यताले महिलाको प्रगतिमा बाधा पुर्याउँछ। नारी दिवसमा यस्ता मूल्यहरूलाई पुनर्विचार गरी समावेशी र प्रगतिशील सोचलाई बढावा दिनुपर्छ।
यी कुरामा ध्यान दिएर नारी दिवसलाई समयसापेक्ष बनाउँदा यो केवल औपचारिकतामा सीमित नरही वास्तविक परिवर्तनको संवाहक बन्न सक्छ। यसले महिलाको सम्मान र सशक्तीकरणलाई मात्र नभई समग्र समाजको प्रगतिलाई पनि बल पुर्याउँछ। नारी दिवस एउटा अवसर हो, जसले हामीलाई समान र न्यायपूर्ण समाज निर्माणको दिशामा अघि बढ्न प्रेरित गर्नुपर्छ।
प्रश्न नं १६. 'मानव बेचबिखन सामाजिक अपराध हो' यस कथनलाई पुष्टि गर्न आफ्नो विचार चार बुँदामा प्रस्ट पार्नुहोस्।
उत्तर: 'मानव बेचबिखन सामाजिक अपराध हो' भन्ने कथन सत्य हो किनभने यो समाजको संरचना, मूल्य र मानवअधिकारमाथि गम्भीर आघात पुर्याउने कार्य हो। यहाँ चार बुँदामा मेरो विचार प्रस्तुत गरेको छु:
मानवअधिकारको हनन: मानव बेचबिखनले व्यक्तिको स्वतन्त्रता, सम्मान र सुरक्षाको अधिकार खोस्छ। बेचिएका व्यक्तिलाई शारीरिक, मानसिक र यौन शोषणमा पारिन्छ, जुन समाजको आधारभूत मानवतामाथिको ठाडो उल्लङ्घन हो।
सामाजिक असमानताको परिणाम: गरिबी, अशिक्षा र लैङ्गिक विभेद जस्ता सामाजिक समस्याले मानव बेचबिखनलाई बढावा दिन्छ। कमजोर वर्गलाई निशाना बनाएर अपराधीहरूले समाजमा विद्यमान
असमानताको दुरुपयोग गर्छन्, जसले यो अपराधलाई सामाजिक बनाउँछ।
पारिवारिक र सामुदायिक विघटन: बेचबिखनमा परेका व्यक्तिको परिवार र समुदायमा भावनात्मक, आर्थिक र सामाजिक क्षति पुग्छ। यसले सामुदायिक एकता र विश्वास भत्काउँछ, जुन समाजको स्थिरताका लागि हानिकारक हुन्छ।
कानुनी र नैतिक चुनौती: मानव बेचबिखनले समाजको कानुनी संरचना र नैतिक मूल्यमाथि प्रश्न उठाउँछ। यो अपराधले समाजमा डर, असुरक्षा र अराजकता फैलाउँछ, जसले सामाजिक शान्ति र व्यवस्थालाई खल्बल्याउँछ।
यी बुँदाहरूले प्रस्ट गर्छन् कि मानव बेचबिखन केवल व्यक्तिगत अपराध नभई समाजको संरचना र मूल्यमाथि आक्रमण गर्ने सामाजिक अपराध हो। यसलाई रोक्न शिक्षा, जागरूकता र कडा कानुनी कदम आवश्यक छ।
प्रश्न नं १७ उपभोक्ता शिक्षाको आवश्यकता चार बुँदामा स्पष्ट पार्नुहोस्।
उत्तर: उपभोक्ता शिक्षा आजको बजारमुखी समाजमा अत्यावश्यक छ किनभने यसले व्यक्तिलाई सचेत, जिम्मेवार र अधिकारसम्पन्न बनाउँछ। यहाँ चार बुँदामा यसको आवश्यकता स्पष्ट गरेको छु:
ठगीबाट जोगाउन: बजारमा गुणस्तरहीन सामान, झूटा विज्ञापन र म्याद नाघेका वस्तुको बिक्री आम छ। उपभोक्ता शिक्षाले व्यक्तिलाई यस्ता ठगीबाट बच्न र आफ्नो पैसाको सही सदुपयोग गर्न सक्षम बनाउँछ।अधिकारको जानकारी: उपभोक्तालाई आफ्ना अधिकार, जस्तै सुरक्षित वस्तु पाउने, सूचना पाउने र गुनासो गर्ने हक, बारे थाहा नहुँदा शोषण हुन्छ। शिक्षाले यी अधिकारबारे सचेत गराई कानुनी संरक्षणको उपयोग गर्न सिकाउँछ।
जिम्मेवार खरिद: उपभोक्ता शिक्षाले व्यक्तिलाई वातावरणमैत्री, दिगो र नैतिक उत्पादन छनोट गर्न प्रेरित गर्छ। यसले अनावश्यक खर्च रोक्नुका साथै सामाजिक र पर्यावरणीय जिम्मेवारी बढाउँछ।
बजारमा सन्तुलन: शिक्षित उपभोक्ताले बिक्रेतालाई गुणस्तर कायम गर्न दबाब दिन्छ। जब उपभोक्ता सचेत हुन्छन्, बजारमा स्वस्थ प्रतिस्पर्धा बढ्छ र उपभोक्ताको हितमा नीति बन्छ।
उपभोक्ता शिक्षा बिना व्यक्ति बजारको शोषणमा पर्न सक्छ। यो शिक्षाले आर्थिक साक्षरता, आत्मविश्वास र सामाजिक जागरूकता बढाउँछ। विशेषगरी नेपाल जस्तो विकासोन्मुख देशमा, जहाँ बजार नियमन कमजोर छ, उपभोक्ता शिक्षाको महत्त्व झनै बढ्छ। यसले व्यक्तिलाई मात्र नभई समग्र समाज र अर्थतन्त्रलाई बलियो बनाउँछ।
प्रश्न नं १८. प्राकृतिक विपद् न्यूनिकरणका लागि अपनाउनुपर्ने चार सावधानी उल्लेख गर्नुहोस्।
उत्तर: प्राकृतिक विपद् जस्तै भूकम्प, बाढी, पहिरो र खडेरीबाट हुने क्षति न्यून गर्न पूर्वतयारी र सावधानी अपनाउनु जरुरी छ। यहाँ चार महत्त्वपूर्ण सावधानी उल्लेख गरेको छु:
जोखिम मूल्याङ्कन र योजना: प्राकृतिक विपद्को सम्भावना भएको क्षेत्रको पहिचान गरी जोखिम मूल्याङ्कन गर्नुपर्छ। समुदायस्तरमा आपत्कालीन योजना बनाई सुरक्षित स्थान, उद्धार टोली र सञ्चारको व्यवस्था सुनिश्चित गर्नुपर्छ।
संरचनात्मक सुरक्षा: भवन, सडक र अन्य पूर्वाधार निर्माण गर्दा विपद् प्रतिरोधी मापदण्ड अपनाउनुपर्छ। उदाहरणका लागि, भूकम्पप्रतिरोधी घर बनाउने र बाढी क्षेत्रमा बस्ती नबसाउने नीति कडाइका साथ लागू गर्नुपर्छ।
जागरूकता र तालिम: आम नागरिकलाई प्राकृतिक विपद्को समयमा अपनाउनुपर्ने सावधानीबारे शिक्षित गर्नुपर्छ। स्कूल, समुदाय र सञ्चारमाध्यममार्फत प्राथमिक उपचार, उद्धार र सुरक्षित बाटोको तालिम दिनुपर्छ।
वातावरण संरक्षण: वनजंगलको संरक्षण, नदी किनारमा बलियो संरचना बनाउने र अनियन्त्रित शहरीकरण रोक्ने कार्यले विपद्को प्रभाव कम हुन्छ। पानीको स्रोत व्यवस्थापन र माटो संरक्षणले बाढी र पहिरोको जोखिम घटाउँछ।
यी सावधानीहरूले प्राकृतिक विपद्को क्षति न्यून गर्न मद्दत गर्छ। नेपाल जस्तो भौगोलिक रूपमा जोखिमपूर्ण देशमा यस्ता उपायहरू प्रभावकारी रूपमा लागू गर्दा जनधनको क्षति कम गर्न सकिन्छ। सरकार, समुदाय र व्यक्तिको संयुक्त प्रयासले मात्र यो सम्भव छ। विपद् रोक्न नसकिए पनि यसको असर घटाउन सकिन्छ।
प्रश्न नं १९. "सूचना प्रविधिको माध्यमबाट शिक्षण" भन्ने शीर्षकमा एक पत्रिकाका लागि समाचारको नमुना तयार पार्नुहोस्।
उत्तर:
सूचना प्रविधिको माध्यमबाट शिक्षण: नयाँ युगको सुरुवात
काठमाडौँ, चैत २१, २०८१ – सूचना प्रविधिको तीव्र विकासले शिक्षण क्षेत्रमा क्रान्तिकारी परिवर्तन ल्याइरहेको छ। परम्परागत कक्षा कोठा र किताबमा सीमित शिक्षा अब डिजिटल मञ्चमा विस्तार भइरहेको छ। नेपालमा पनि सूचना प्रविधिको प्रयोगमार्फत शिक्षालाई पहुँचयोग्य, प्रभावकारी र रुचिकर बनाउने प्रयास तीव्र बनेको छ। विशेषज्ञहरूका अनुसार, यो परिवर्तनले ग्रामीण क्षेत्रका विद्यार्थीलाई समेत गुणस्तरीय शिक्षाको अवसर प्रदान गरिरहेको छ।हालै शिक्षा मन्त्रालयले ‘डिजिटल नेपाल’ अभियानअन्तर्गत देशभरका सामुदायिक विद्यालयमा इन्टरनेट र कम्प्युटर ल्याब विस्तार गर्ने योजना सार्वजनिक गरेको छ। काठमाडौँको शङ्करदेव क्याम्पसले अनलाइन कक्षा र डिजिटल पुस्तकालय सुरु गरेर उदाहरण प्रस्तुत गरेको छ। यहाँका प्राध्यापक डा. रमेश शर्माले भने, “सूचना प्रविधिले शिक्षक र विद्यार्थीबीचको दूरी घटाएको छ। अब संसारभरका स्रोतहरू हाम्रा औँलाको टुप्पामा छन्।”
सूचना प्रविधिको प्रयोगले शिक्षणमा नवीनता मात्र आएको छैन, यसले विद्यार्थीको सिकाइ क्षमता पनि बढाएको छ। भर्चुअल कक्षा, शैक्षिक एप र भिडियो सामग्रीले जटिल विषयलाई सरल बनाएको छ। उदाहरणका लागि, सुदूरपश्चिमको एक विद्यालयले अनलाइन कक्षामार्फत विज्ञान प्रयोग देखाउँदा विद्यार्थीको रुचि दोब्बर भएको शिक्षकहरू बताउँछन्। यस्तै, ‘ई-लर्निङ नेपाल’ जस्ता प्ल्याटफर्मले निःशुल्क पाठ्यसामग्री उपलब्ध गराई हजारौँ विद्यार्थीलाई लाभान्वित गरिरहेका छन्।
यद्यपि, चुनौतीहरू पनि छन्। इन्टरनेटको पहुँच ग्रामीण क्षेत्रमा अझै कमजोर छ भने प्राविधिक ज्ञानको अभावले शिक्षक र अभिभावकलाई अप्ठ्यारो पारेको छ। शिक्षा मन्त्रालयका प्रवक्ता लक्ष्मण अधिकारी भन्छन्, “हामी पूर्वाधार र तालिममा लगानी बढाउँदैछौँ। सूचना प्रविधिलाई शिक्षाको आधार बनाउन समय लाग्छ।”
सूचना प्रविधिको माध्यमबाट शिक्षणले नेपालको शैक्षिक भविष्य उज्ज्वल बनाउने सम्भावना बोकेको छ। यसका लागि सरकार, निजी क्षेत्र र समुदायको संयुक्त प्रयास आवश्यक छ। प्रविधिको सही प्रयोगले शिक्षालाई समावेशी र गुणस्तरीय बनाउन सकिन्छ।
प्रश्न नं २०. जनसङ्ख्या वृद्धिदर घट्दा पर्न सक्ने प्रभाव नेपालको पछिल्लो जनगणनाका आधारमा स्पष्ट गर्नुहोस्।
उत्तर: नेपालको पछिल्लो राष्ट्रिय जनगणना २०७८ अनुसार जनसङ्ख्या वृद्धिदर ०.९२ प्रतिशतमा झरेको छ, जुन २०६८ को १.३५ प्रतिशतको तुलनामा उल्लेखनीय कमी हो। यो घट्दो वृद्धिदरले नेपालमा विभिन्न प्रभाव पार्न सक्छ। यहाँ चार बुँदामा यो स्पष्ट गरिएको छ:
सामाजिक संरचनामा परिवर्तन: जनगणनाले परिवारको औसत आकार ४.८८ बाट ४.३७ मा झरेको देखाउँछ, जसले संयुक्त परिवारबाट एकल परिवारतर्फको बदलाव संकेत गर्छ। वृद्धिदर घट्दा ज्येष्ठ नागरिकको अनुपात बढ्न सक्छ, जसले सामाजिक सुरक्षा र हेरचाहमा थप लगानी आवश्यक हुन्छ।
विकास योजना र नीति: जनसङ्ख्या वृद्धिदर कम हुँदा शहरीकरण तीव्र भएको छ, जुन जनगणनाले ६६.०८% शहरी जनसङ्ख्या देखाउँछ। यसले शहरी पूर्वाधारमा दबाब बढाउँछ भने ग्रामीण क्षेत्रको विकासमा लगानी घट्न सक्छ, जसले क्षेत्रीय असन्तुलन निम्त्याउँछ।
यी प्रभावहरूले नेपालको भावी नीति र योजना निर्माणमा नयाँ दृष्टिकोण आवश्यक रहेको देखाउँछ। जनसङ्ख्या संरचनाको बदलावलाई सम्बोधन गर्न सरकारले दीर्घकालीन रणनीति बनाउनुपर्छ।
समूह 'ग' (लामो उत्तर) (4x7=28)
प्रश्न नं २१. मानव अधिकारको क्षेत्रमा धेरै सङ्घसंस्था कार्यरत हुँदाहुँदै पनि मानव अधिकार उल्लङ्घनका घटना किन भइरहेका होलान्? मानव अधिकार उल्लङ्घन न्यूनीकरण गर्न के सुझाव दिनुहुन्छ? उल्लेख गर्नुहोस्।
उत्तर: मानव अधिकारको संरक्षण र प्रवर्धनका लागि विश्वभर र नेपालमा पनि थुप्रै सङ्घसंस्था सक्रिय छन्। संयुक्त राष्ट्रसङ्घदेखि स्थानीय गैरसरकारी संस्थाहरूसम्मले यो क्षेत्रमा काम गरिरहेका छन्। नेपालमा राष्ट्रिय मानव अधिकार आयोग, विभिन्न एनजीओ र नागरिक समाजले मानव अधिकारको वकालत गर्छन्। तैपनि, मानव अधिकार उल्लङ्घनका घटना जस्तै हिंसा, बेचबिखन, श्रम शोषण र विभेदका घटना कायमै छन्। यसका पछाडि विभिन्न कारण छन्।
कानुनी कार्यान्वयनमा सुधार: सरकारले मानव अधिकारसम्बन्धी कानुनको कडाइका साथ पालना गराउनुपर्छ। प्रहरी र न्यायिक प्रणालीमा सुधार, भ्रष्टाचार नियन्त्रण र पीडितमैत्री वातावरण बनाउनुपर्छ। उदाहरणका लागि, छिटो र निष्पक्ष सुनुवाइले पीडितलाई न्यायको आशा दिन्छ।
शिक्षा र जागरूकता अभियान: स्कूल, समुदाय र सञ्चारमाध्यममार्फत मानव अधिकारबारे व्यापक जागरूकता फैलाउनुपर्छ। विशेषगरी दुर्गम क्षेत्रमा अधिकार र कानुनी उपायबारे जानकारी पुर्याउन मोबाइल टोली र स्थानीय भाषामा अभियान चलाउनुपर्छ।
आर्थिक सशक्तीकरण: गरिबी र बेरोजगारी घटाउन सीप विकास, रोजगारी र वित्तीय सहयोगका कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्छ। आत्मनिर्भर व्यक्तिलाई शोषणको जोखिम कम हुन्छ, जसले बेचबिखन र श्रम शोषण घटाउँछ।
सामाजिक सुधार: लैङ्गिक समानता र विभेदविरुद्ध सामुदायिक स्तरमा अभियान चलाउनुपर्छ। परम्परागत सोच बदल्न नेतृत्व र प्रभावशाली व्यक्तिको सहभागिता आवश्यक छ।
संस्थागत समन्वय र स्रोत वृद्धि: सङ्घसंस्थाहरूबीच समन्वय बढाई दोहोरोपन हटाउनुपर्छ। सरकारले यस्ता संस्थालाई पर्याप्त बजेट र प्राविधिक सहयोग प्रदान गर्नुपर्छ।
यी सुझावहरू कार्यान्वयन भएमा मानव अधिकार उल्लङ्घनका घटनामा कमी आउन सक्छ। सरकार, नागरिक समाज र व्यक्तिको संयुक्त प्रयासले मात्र यो सम्भव छ। मानव अधिकारको सम्मानले नै समृद्ध र न्यायपूर्ण समाजको आधार तयार हुन्छ।
प्रश्न नं २२. पृष्ठ भरिने गरी नेपालको नक्सा बनाएर निम्न तथ्यलाई उपयुक्त सङ्केत प्रयोग गरी भर्नुहोस्: बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज, कोसी प्रदेश, रारा ताल, पशुपतिनाथ मन्दिर।
उत्तर:
- कोसी प्रदेश: पूर्वी नेपाल, १ नम्बर प्रदेश।
- रारा ताल (🔵): मुगु जिल्ला, कर्णाली प्रदेश।
- पशुपतिनाथ मन्दिर(🏯): काठमाडौं जिल्ला, बागमती प्रदेश।
प्रश्न नं २३. प्रथम विश्वयुद्धको आर्थिक राजनीतिक प्रभाव उल्लेख गरी प्रथम विश्वयुद्धमा नेपालको भूमिका प्रस्तुत गर्नुहोस्।
उत्तर: प्रथम विश्वयुद्ध (१९१४–१९१८) ले विश्वको आर्थिक र राजनीतिक परिदृश्यमा गहिरो प्रभाव पार्यो। आर्थिक रूपमा, यो युद्धले युरोपेली राष्ट्रहरूको अर्थतन्त्रलाई ध्वस्त बनायो। युद्धका लागि ठूलो मात्रामा सैन्य खर्च भएपछि धेरै देशहरू ऋणमा डुबे। औद्योगिक उत्पादन युद्ध सामग्रीमा केन्द्रित हुँदा सामान्य वस्तुको अभाव भयो, जसले महँगाइ र बेरोजगारी बढायो। युद्धपछि जर्मनीमाथि थोपरिएको भर्साय सन्धिले उसको अर्थतन्त्रलाई थप कमजोर बनायो, जसले दोस्रो विश्वयुद्धको बीउ रोप्यो। व्यापारिक सञ्जालहरू भत्किए, र युरोपको आर्थिक प्रभुत्व कमजोर हुँदै अमेरिकाको उदय भयो।
नेपालले युद्धमा जनशक्ति मात्र होइन, आर्थिक सहयोग पनि प्रदान गर्यो। चन्द्रशमशेरले बेलायतलाई १० लाख रुपैयाँ सहयोग गरेका थिए। युद्धमा सहभागी गोर्खा सैनिकहरूको वीरताले विश्वभर प्रशंसा पायो, तर नेपालले ठूलो संख्यामा युवा गुमायो। युद्धपछि बेलायतसँगको सम्बन्ध थप सुदृढ भयो, जसले नेपालको भूराजनीतिक अवस्थालाई प्रभावित गर्यो। तर, नेपालको आन्तरिक विकासमा भने यो युद्धको प्रभाव सीमित रह्यो, किनभने राणाहरूले आफ्नो शक्ति कायम राख्न मात्र प्राथमिकता दिए।
संक्षेपमा, प्रथम विश्वयुद्धले विश्वमा आर्थिक संकट र राजनीतिक परिवर्तन ल्यायो भने नेपालले बेलायतको सहयोगीको रूपमा गोर्खा सैनिक र आर्थिक सहायता प्रदान गरी आफ्नो कूटनीतिक सम्बन्ध बलियो बनायो। यद्यपि, यसले नेपालको आन्तरिक प्रगतिमा खासै योगदान गरेन।
प्रश्न नं २४. 'राष्ट्रको सामाजिक, आर्थिक रूपान्तरणमा बैङ्क तथा वित्तीय संस्थाको भूमिका र चुनौती' शीर्षकमा एउटा लेखको नमुना तयार पार्नुहोस्।
उत्तर:
भूमिका
पहिलो, बैङ्कले मानिसहरूको बचत जम्मा गर्छ र त्यसलाई व्यवसाय, खेती वा उद्योगमा लगानी गर्छ। यसले रोजगारी बढ्छ र गरिबी घट्छ। दोस्रो, बैङ्कले गाउँ र टाढाका मानिसहरूलाई पनि पैसाको पहुँच दिन्छ। मोबाइल बैङ्किङ र साना कर्जाले धेरैलाई सहयोग गरेको छ।
समस्या
तर, बैङ्कलाई धेरै समस्या पनि छन्। पहिलो, गाउँका मानिसलाई पैसाको ज्ञान कम छ, त्यसैले बैङ्कको सेवा पुग्न गाह्रो हुन्छ। दोस्रो, कर्जाको ब्याज धेरै हुँदा वा जोखिम हेर्न नसक्दा पैसा डुब्छ, जसले बैङ्क कमजोर हुन्छ। तेस्रो, नयाँ प्रविधिसँगै साइबर चोरीको डर बढेको छ। चौथो, सरकारको धेरै हस्तक्षेप र राजनीतिक अस्थिरताले बैङ्कको काममा बाधा पुग्छ। नेपालमा भ्रष्टाचारले पनि बैङ्कमाथि भरोसा घटाउँछ।
निष्कर्ष
बैङ्क र वित्तीय संस्थाहरू देशको विकासका लागि महत्त्वपूर्ण छन्। यिनले पैसा चलाउँछन्, रोजगारी दिन्छन् र समाजलाई जोड्छन्। तर, यिनको काम राम्रो बनाउन मानिसलाई पैसाको ज्ञान दिने, प्रविधिको सही प्रयोग गर्ने र सरकारको नीति सुधार्ने काम जरुरी छ। समस्याहरू हटाउन सके मात्र देश पूरै अगाडि बढ्छ।
[buttonLink style=unelevated elcreative_ripple]Search Terms:[/buttonLink]
[alert type=alert_outline]{see 2081-2025 compulsory social studies question paper solution koshi province} {see 2081-2025 samajik question paper solution koshi province} {see grade 10-x compulsory social studies question solutions 2081-2025}{solutions of see class 10 compulsory social studies exam paper 2081-2025} {see compulsory social studies new question} {koshi pradesh see class 10 question 2081 solutions} {koshi province see question papers solution 2081-2025} {koshi pradesh see question paper solution 2081-2025} {see social studies 2081} {all provinces see social studies 2081 solutions} {sabai pradhesh ko social studies paper 2081 ko solutions} {see 2081 samajik solution}[/alert]
Suggestions and/or questions are always welcome, either post them in the comment form or send me an email at drgurung82@gmail.com.
However, comments are always reviewed and it may take some time to appear. Always keep in mind "URL without nofollow tag" will consider as a spam. 😜