Ujyalo Yatra Notes | Class 10 | Nepali | Unit-1 (उज्यालो यात्रा)

१. दिइएका अर्थ आउने शब्द 'उज्यालो यात्रा' कविताबाट खोजेर लेख्नुहोस् :

उत्तर:

२. दिइएको अनुच्छेदबाट दुई जोडी पर्यायवाची शब्द पहिचान गर्नुहोस् :

गाई मानिसले पाल्ने घरपालुवा जनावर हो। यो चौपाया वर्गभित्र पर्छ । मानवका लागि गाईको दुध निकै पोसिलो हुन्छ । शरीर स्वस्थ राख्न तागतिला कुरा खानुपर्छ । दुग्ध र दुग्धजन्य पदार्थ बिक्री गरेर मान्छेले आर्थिक उपार्जन पनि गर्छन् । गाईपालनलाई व्यवसायका रूपमा प्रयोग गरेर धेरै आम्दानी गर्न सकिन्छ ।

उत्तर:

३. दिइएका शब्दको पर्यायवाची शब्द लेख्नुहोस्ः

उत्तर:

४. ‘उज्यालो यात्रा’ कविताबाट खोजेर तल दिइएका शब्दको विपरीतार्थी शब्द लेख्नुहोस्ः

निम्न, दुःखी, अज्ञान, सम्भव, आफ्नो, अन्याय

उत्तर:

५. उदाहरणमा दिए जस्तै कुनै पाँच जोडी विपरीतार्थी शब्द खोजी वाक्यमा प्रयोग गर्नुहोस्:

माथि, उज्यालो, शिर, जित, न्याय

उत्तर:

६. उदाहरणमा दिए जस्तै जोडी अनुप्रासयुक्त शब्द पाठबाट खोजेर लेख्नुहोस् :

असम्भव, सुखी, सौरभ, भरी, मनोहर, खातिर

उत्तर:

७. दिइएको कवितांश पढी सोधिएका प्रश्नको उत्तर दिनुहोस् :

जसका भावना हाँस्छन्, मनमा रागिनी भरी
जसका जिन्दगी बाँच्छन् रातमा चाँदनी छरी।

प्रश्नहरु:

(अ) यस कवितांशका चार पाउ छुट्याएर लेख्नुहोस् ।

हाँ, भ, बाँ, छ

८. दिइएको कवितांश पढी सोधिएका प्रश्नको उत्तर दिनुहोस्।

जुटेका ज्ञानले जो छन् पार्दै धर्ती मनोहर
उठेका कर्मले जो छन् गर्दै निर्माण सुन्दर ।
समर्पित भएका छन् जो सदा न्यायखातिर
संसारमा उठेका छन् तिनैका विजयी शिर ।

(क) धर्तीलाई केले मनोहर बनाएको छ ?
उत्तर: ज्ञान र कर्ममा जुटेका मानिसहरुको सङ्घर्षले धर्तीलाई मनोहर बनाएको छ।

(ख) कर्म गर्नेको जिन्दगी कस्तो बन्छ ?
उत्तर: कर्म गर्नेको जिन्दगी सुन्दर बन्छ र उनीहरुले कर्म गरेर समाज र देशलाई पनि बनाउँछन्।

(ग) कवितांशमा कस्ता मानिसको शिर उचो हुन्छ भनिएको छ ?
उत्तर: कवितांशमा जो मानिस सधैँ न्यायखातिर समर्पित भएका हुन्छन्, उनीहरुको शिर उचो भनिएको छ।

(घ) कवितांशबाट के सन्देश पाइन्छ ?
उत्तर: हामी ज्ञान र कर्मले हाम्रो धर्तीलाई सुन्दर बनाउनुपर्छ । सधैँ न्यायखातिर आवाज उठाउनुपर्छ । यसरी आफ्नो खुसी मात्र नहेरी समग्र देशको हितमा लाग्नुपर्ने सन्देश प्रस्तुत कवितांशबाट पाउन सकिन्छ।

९. दिइएका प्रश्नको उत्तर लेख्नुहोस् :

(क) 'उज्यालो यात्रा' कविताको सुरुका दुईओटा श्लोकको आशय वर्णन गर्नुहोस् ।
उत्तर: जसरी एक प्रकारको सुगन्धित काठ श्रीखण्डलाई सयौंपटक घोट्दा पवित्र चन्दनमा परिणत हुन्छ, त्यसरी नै हामीमा कर्मशक्ति छ भने जङ्गललाई पनि स्वर्गको बगैँचा बनाउन सक्छौं । हामीले जहिले पनि उच्च सङ्कल्प लिनुपर्छ । संसारमा असम्भव केही छैन । सबै महान् व्यक्तिहरू सङ्कल्पकै कारण महान् बनेका हुन् ।

(ख) जीवन सार्थक पार्न के के गर्नुपर्छ ?
उत्तर: जीवनको यात्रालाई उज्यालो बनाउन अर्थात् सार्थक पार्न उच्च सङ्कल्प लिएर हामी कर्मशील बन्नुपर्छ । हामीले ईर्ष्या, द्वेष त्यागेर प्रेमको सौरभ छर्नुपर्छ र उपकारी बन्नुपर्छ । हामी उदाहरणीय व्यक्तित्व बन्न सक्नुपर्छ । हाम्रो ज्ञानले धर्तीलाई मनोहर बनाउनुपर्छ अनि हाम्रो कर्मले सुन्दर निर्माण गर्नुपर्छ । कर्म विध्वंशका लागि होइन, निर्माणका लागि हो । त्यस्तै हामीले लोभलालच मनमस्तकबाट फ्याँकेर न्यायका खातिर सदैव समर्पित हुनुपर्छ ।

(ग) कवितामा कविले कस्तो आदर्श जीवन यात्राको कल्पना गरेका छन् ?
उत्तर: कवि रामप्रसाद ज्ञवालीले 'उज्यालो यात्रा' कवितामा नैतिक आदर्शको प्रस्तुति गरेका छन् । यस कवितामा कविले मूलतः कर्मशील बन्नुपर्ने धारणा अभिव्यक्त गर्दै उच्च सङ्कल्प लिनुपर्ने उल्लेख गरेका छन् । त्यस्तै ईर्ष्या, द्वेष त्यागेर प्रेमको सौरभ छर्दै उपकारी बन्नुपर्ने बताएका छन् । लोभलालच मनमस्तकबाट फ्याँकेर न्यायको बाटोमा लाग्नुपर्ने कुरामा कविको जोड रहेको छ । यसप्रकार कविले प्रस्तुत कवितामा महान् कर्मको आदर्श जीवन यात्राको कल्पना गर्दै चन्द्रसूर्य जस्तै उज्यालो छर्दै स्वावलम्बी बन्नुपर्ने उल्लेख गरेका छन् ।

(घ) 'उज्यालो यात्रा' कविताको मूलभाव के हो ?
उत्तर: कविताले मूलत: जीवनरूपी यात्रालाई उज्यालो पारी कसरी आदर्श र महान् व्यक्ति बन्न सकिन्छ भन्ने भाव अभिव्यक्त गरेको छ । विश्वमा आदर्श र नमुना बन्नका लागि सधैँ नै महान् कर्मको यात्रा गर्नुपर्छ भन्ने कविको धारणा कवितामा प्रस्तुत भएको छ । महान् कर्मको आदर्श यात्रामा कहिले चलूँला ? चन्द्रसूर्य जस्तै आफैँ कहिले बसुँला ? आफ्नो पौरखले आफ्नो बाटो कहिले खनूँला ? अनि सर्वोच्च कविता आफैँ कहिले बनूँला ? भन्दै हामी अघि बढ्यौं भने उज्यालो भविष्यका साथ उज्यालो यात्रा तय गर्न सकिन्छ भन्ने भाव कविले कवितामा अभिव्यक्त गरेका छन् । त्यस्तै सत्कर्म र सत्व्यवहारले जीवनको उज्यालो यात्रा तय भई महान् र आदर्श बन्न सकिने भाव वा सन्देशसमेत कवितामा प्रस्तुत भएको छ ।

१०. कविताको दोस्रो श्लोकलाई व्याकरणिक पदक्रम मिलाई गद्यमा रूपान्तर गर्नुहोस् ।

उत्तर:

उच्च सङ्कल्प भएमा केही असम्भव छैन । सब महान् मान्छेहरू सङ्कल्पैले बनेका हुन् ।

११. भाव विस्तार गर्नुहोस् :

(क) ईर्ष्याद्वेष हटाएर जो छर्छन् प्रेम सौरभ तिनै मान्छेहरू बन्छन् विश्वका निम्ति गौरव ।

उत्तर: प्रस्तुत श्लोक 'उज्यालो यात्रा' शीर्षकको कविताबाट साभार गरिएको हो । यस कविताका रचनाकार कवि रामप्रसाद ज्ञवाली (वि.सं. २०२४) हुन् । ज्ञवाली समसामयिक नेपाली साहित्यका चर्चित व्यक्तित्व हुन् । कविता, आख्यान, नाटक, समालोचना लगायतका विधामा कलम चलाउने साहित्यकार ज्ञवाली सरल भाषाशैलीमा प्रभावकारी ढङ्गबाट काव्य सिर्जना गर्न सक्ने क्षमता भएका कवि हुन् । घृणाले भन्दा पनि मायाप्रेमले संसार जित्न सकिने र गौरवशाली बन्न सकिने कुरा कविले माथिको श्लोकमा स्पष्ट पार्ने प्रयास गरेका छन् ।

हाम्रो अरूको उन्नतिमा डाह गर्ने प्रवृत्ति रहेको छ । सामान्य कुरामा पनि हामी इख लिने काम गछौँ । यस्तो बानीले एकआपसमा शत्रुता मात्र उत्पन्न गर्दछ । शत्रुता कसैका लागि पनि हितकर हुँदैन । तसर्थ हामीले ईर्ष्याद्वेष त्याग्नुपर्छ ।

सबैतिर सबैका लागि हामीले प्रेमको सुवास छर्नुपर्छ । प्रेमका माध्यमले नै संसार जित्न सकिन्छ । सबैको प्रिय बन्न सकिन्छ । मनबाट ईर्ष्याद्वेष हटाएर जसले प्रेमको सुवास छर्छन् त्यस्तो व्यक्ति वा मान्छे नै विश्वका निम्ति गौरव बन्छन् भन्ने भाव माथिको श्लोकमा अभिव्यक्त भएको छ ।

यसप्रकार अनुष्टुप छन्दमा संरचित माथिको श्लोकले मनमा रहेको डाह र इख हटाएर प्रेमको सुवास छर्ने व्यक्ति नै विश्वका लागि गौरव र प्रेरणाको स्रोत बन्न सक्ने भएकाले हामीले आजैबाट ईर्ष्याद्वेष त्यागेर सबैमा प्रेमपूर्ण व्यवहार गर्नुपर्छ भन्ने भाव सरल, सरस र प्रभावकारी भाषाशैलीका माध्यमबाट स्पष्ट पारेको छ ।

(ख) उदात्त कर्मको यात्रा गर्दछन् जो सधैँ सधैँ आदर्श नमुना मान्छे बन्दछन् विश्वमा तिनै ।

उत्तर: प्रस्तुत श्लोक 'उज्यालो यात्रा' शीर्षकको कविताबाट साभार गरिएको हो । यस कविताका रचनाकार कवि रामप्रसाद ज्ञवाली (वि.सं. २०२४) हुन् । ज्ञवाली समसामयिक नेपाली साहित्यका चर्चित व्यक्तित्व हुन् । कविता, आख्यान, नाटक, समालोचना लगायतका विधामा कलम चलाउने साहित्यकार ज्ञवाली सरल भाषाशैलीमा प्रभावकारी ढङ्गबाट काव्य सिर्जना गर्न सक्ने क्षमता भएका कवि हुन् । कर्मशील व्यक्ति नै आदर्श र नमुना बन्दछ भन्ने भाव माथिको श्लोकमा अभिव्यक्त भएको छ ।

कर्मले जिन्दगीलाई हँसिलो र सुखी बनाउन सकिन्छ । हाम्रो कर्मले सुन्दर विश्वको सिर्जना र निर्माण गर्नुपर्छ । कर्म नै धर्म भन्ने कुरालाई हामी सबैले मनन गर्दै कर्मशील जीवन बनाउनु आवश्यक छ । महान् र श्रेष्ठ कर्मको यात्रामा सधैं लागिरहने व्यक्ति विश्वका निम्ति आदर्श बन्छ । त्यस्तो व्यक्ति नै समाज, राष्ट्रमा मात्र नभएर विश्वका लागि नमुना र अनुकरणीय मान्छे बन्दछ । तसर्थ हामीले विश्वमा आदर्श र नमुना नका लागि सधैँ महान् कर्म गर्नुपर्छ भन्ने भाव माथिको श्लोकमा अभिव्यक्त भएको छ ।

यसप्रकार अनुष्टुप छन्दमा संरचित माथिको श्लोकमा हामीले सधैँ महान् र श्रेष्ठ कर्मको बाटोमा हिड्यौं भने विश्वका लागि आदर्श र नमुना मान्छे बन्न सक्छौं भन्ने भाव सरल, सरस र प्रभावकारी भाषाशैलीका माध्यमबाट अभिव्यक्त भएको छ । यसका साथै हामी कर्मशील बन्नुपर्छ अनि मात्र सबैका लागि अनुकरणीय बन्न सक्छौं भन्ने सन्देशसमेत
दिएको छ ।

१२. कर्मशील बन्न कसरी सकिन्छ, 'उज्यालो यात्रा' कविताका आधारमा लेख्नुहोस्।

उत्तर: रामप्रसाद ज्ञवाली (वि.सं. २०२४) द्वारा रचित 'उज्यालो यात्रा' शीर्षकको कविता नैतिक विषयवस्तुमा आधारित सन्देशमूलक कविता हो । अनुष्टुप छन्दमा संरचित प्रस्तुत कवितामा बाह्र रहेका छन् । सरल र सरस भाषाशैलीको प्रयोग गरिएको यस कवितामा विभिन्न बिम्ब र दृष्टान्तको यथोचित प्रयोग गरिएको छ । समग्रमा कविता सरल, बोधगम्य र प्रभावकारी बनेको छ । कविताले मूलतः कर्मशील बनेर जीवनरूपी यात्रालाई उज्यालो पारी आदर्श र महान् व्यक्ति बन्न सकिन्छ भन्ने भाव अभिव्यक्त गरेको छ ।

'उज्यालो यात्रा' कवितामा कर्मशील बन्न सबैलाई प्रेरित गरिएको छ । कर्मशील व्यक्ति नै महान् र अनुकरणीय बन्ने भावसमेत कवितामा अभिव्यक्त गरिएको छ । जसरी एक प्रकारको सुगन्धित काठ श्रीखण्डलाई सयौंपटक घोट्दा पवित्र चन्दनमा परिणत हुन्छ, त्यसरी नै हामीमा कर्मशक्ति छ भने जङ्गललाई पनि स्वर्गको बगैँचा बनाउन सक्छौँ भन्दै कवितामा निरन्तरको मिहिनेत र परिश्रमले नै महान् उपलब्धि हासिल गर्न सकिने कुरा बताइएको छ । त्यस्तै हामीले जहिले पनि उच्च सङ्कल्प लिनुपर्छ । संसारमा असम्भव केही छैन । सबै महान् व्यक्तिहरू सङ्कल्पकै कारण महान् बनेका हुन् भन्दै हामीलाई कर्मशील बन्न सकिने तरिका बताइएको छ । कर्मले जिन्दगी हँसिलो र सुखी बनाउन सकिन्छ । अरूसँग लिनेभन्दा पनि अरूलाई दिने अर्थात् उपकारीहरू खुसी रहन सक्छन् । मनबाट ईर्ष्या र द्वेष हटाएर प्रेमको मिठो बास्ना छर्ने मानिसहरू नै विश्वका निम्ति गौरव बन्छन् । प्रेमको सुवास छर्नेहरू नै कर्मशील पनि बन्न सक्छन् । हाम्रो कर्मले उच्च जीवनका पथ लिन सक्यो भने त्यसै पथमा अरू मानिसहरू पनि गौरवसाथ हिँड्दछन् । हामीले प्राप्त गरेको ज्ञानले धर्ती मनोहर पार्न सक्नुपर्छ । हाम्रो कर्मले सुन्दर निर्माण गर्न सक्नुपर्दछ । अन्यायका विरुद्ध खडा भई न्यायका खातिर सधैँ लड्नेहरू नै संसारमा विजयी बनेका छन् । मन र मस्तकमा लोभलालच नहुने व्यक्तिले नै सधैँ त्यागका निम्ति अग्रसर हुनसक्छ भन्दै कर्मशील बन्न अवलम्बन गर्नुपर्ने तरिका स्पष्ट पारिएको छ ।

यसप्रकार सरल, सरल र प्रभावकारी भाषाशैलीका माध्यमबाट कवि ज्ञवालीले प्रस्तुत कवितमा विश्वमा आदर्श र नमुना बन्नका लागि सधैँ नै महान् कर्म गर्नुपर्छ भन्ने स्पष्ट पारेका छन् । यसका साथै कविले चन्द्रसूर्य जस्तै उज्यालो छरेर आदर्श यात्रामा अघि बढी आफ्नो पौरखले आफू हिँड्ने बाटो आफ्नैले खनेर हामी कर्मशील बन्न सक्ने कुरासमेत स्पष्ट पारेका छन् ।

१३. कविले कविताको अन्तिम श्लोकमा आफू कस्तो बन्ने अनुमान गरेका छन्, लेख्नुहोस्।

उत्तर: कविले कविताको अन्तिम श्लोकमा आफू जीवनको उज्यालो यात्रामा हिड्ने अनुमान गरेका छन् । यसका लागि उनी कर्मशील बन्ने अनुमान गरेका छन् । अरूको भरमा नपरेर आफू हिँड्ने बाटो आफ्नै मिहिनेतले बनाउने कविको अनुमान रहेको छ । यो कर्मशील प्रवृत्तिले कवि स्वयम् सर्वोच्च कविता बन्ने र अरूलाई कवि बनाउने कुरा कविले कविताको अन्तिम श्लोकमा अनुमान गरेका छन्।

१४. दिइएको विषयमा साथीबिच छलफल गरी निष्कर्ष प्रस्तुत गर्नुहोस् :
(क) परिश्रमको फल मिठो हुन्छ।
(ख) मानवीय सेवाको भावना राख्नु पवित्र कर्म हो।

उत्तर:

(क) परिश्रमको फल मिठो हुन्छ।
(ख) मानवीय सेवाको भावना राख्नु पवित्र कर्म हो।

१५. दिइएका अनुच्छेद पढ्नुहोस् र सोधिएका प्रश्नको उत्तर लेख्नुहोस् ।

गुरुकुलमा अहिलेको शिक्षा प्रणाली जस्तो निश्चित समयमा विद्यालय आएर पढ्ने समय तालिका हुँदैनथ्यो। गुरुकुलमा सबै शिष्य एउतै उमेरका हुँदैनथे तर उनीहरुको सिकाइ एउतै समूहमा हुन्थ्यो। गुरुले शिष्यको उमेर अनुसार शिक्षा दिने व्यवस्था थियो। ठुला शिष्यबाट सानाले सिक्ने परिपाटी पनि गुरुकुलमा हुन्थ्यो। गुरु र शिष्य प्राय: सँगसँगै हुने भएकोले गुरुले अह्राएको बेलामा बेलामा काममा जानुपर्ने हुनसक्थ्यो। जुनसुकै बेला पनि औपचारिक कक्षा सुरु हुन सक्थ्यो। सामान्यतया गुरुकुलका छात्र विहान सबेरै उठ्ने र अध्ययनका साथ साथै काममा पनि सक्रिय हुने गर्दथे। गुरुकुलमा सैद्धान्तिक अध्ययन भन्दा व्यवहारिक अध्ययनलाई बढी महत्व दिने गरिन्थ्यो। यो शिक्षा प्रणालीमा औपचारिक परीक्षा हुँदैनथ्यो। हरेक समय नीति, व्यवहार र उसको व्यवसायिक कौशलको परीक्षा भइरहन्थ्यो। यसरी प्राचिन कालमा दीक्षान्तको समयमा केही कठिन परीक्षा लिने गरिन्थ्यो। त्यस्ता कठिन परीक्षा विभिन्न खालका हुन्थे। परीक्षाका क्रममा गोप्य रुपमा गुरुले शिष्यलाई नियालिरहेका हुन्थे।  शिष्यले छिचोल्न नसक्ने खालका विघ्न पर्यो भने गुरु अघि सर्थे। त्यो परीक्षा पूरा गर्न सकेमा शिष्य दीक्षित हुन्थे।

(क) प्रश्नहरू: 

अन्तिममा ह्रस्व इकार प्रयोग भएका शब्द :- गुरु, उच्चकोटि

१६. दिइएको सन्दर्भ पढ्नुहोस् र तोकिएको कार्य गर्नुहोस्।

क्रेता: नमस्ते हजुर, यो काउलीको दाम कति हो?
विक्रेता: नमस्ते, हेर्नुहोस् न। हिजोदेखि दाम बढेर आको छ। आज काउलीको दाम १०० रुपियाँ छ।
क्रेता: ए! मलाई एक किलो काउली दिनुहोस् न।
विक्रेता: (काउली जोख्दै) अ अरु के के लिनुहुन्छ?
क्रेता: आधा किलो गोलभेंडा पनि दिनुहोस् न।
विक्रेता: हुन्छा हजुर। (गोलभेंडा जोख्दै) ल लिनुस् हजुर।
क्रेता: नयाँ र ताजा तरकारी आयो भने मलाई खबर गर्नु होला ल!
विक्रेता: हस् हजुर। मा भनि हाल्छु नि। हजुर जस्ता ग्राहक भएर त मेरो गुजारा चलेको छ।
क्रेता: तपाईंले आफ्नो पेसा गर्नु भएको छ, यसरि स्वरोजगारी गर्ने मान्छे मलाई मन पर्छ।
विक्रेता: हस् हजुर। सबै व्यवसायीहरुलाई हौसला दिने हजुर जस्ता व्यक्ति हुने हो भने त हामीलाई पनि काम गर्न प्रेरणा मिल्छ।
क्रेता: ल त, अहिले म गएँ, फेरी भेटेर गफ गरौंला।
विक्रेता: हवस्, हजुरसँग कुराकानी गर्न पाउँदा खुसी लाग्छ। आउंदै गर्नुहोला।

(क्रेता सामान लिएर बाटो लाग्छन्। )

माथिको अनुच्छेदमा जस्तै तपाईं पनि कक्षाका साथीसँग मिलेर एकजना पसले र दुई जना ग्राहक बनेर बिनयशिलतापूर्वक कुराकानी पालैपालो कक्षामा प्रस्तुत गर्नुहोस्। 

१. दिइएको अनुच्छेदबाट रेखाङ्कित शब्दको पदवर्ग पहिचान गरी छलफल गर्नुहोस्।

उत्तर:

२. दिइएको सन्दर्भ पढ्नुहोस् र पद्वार्गा विचलन बारे साथी सँग छलफल गर्नुहोस्:

पदवर्ग विचलन सम्बन्धी बैठक

'गरिब', 'धनी', 'नेपाली', 'दु:खी', 'सुखी', जस्ता विशेषण शब्दले बयान दिंदै भनेछन्, "हामी वाक्यमा प्रयोग हुँदा हामीलाई कहिलेकाहीं नामको काम गर्नु पर्ने भयो। हाम्रा अगाडि नाम बसिदिएको अवस्थामा भने हामि त्यही त्यै नामको विशेषता बताउँछौं र विशेषण बन्छौं। हाम्रा अगाडि नाम नभएमा हामीले नामको काम गर्नुपर्ने रहेछ।" सर्वनामले पनि भनेछ। "हो यो समस्या हामीलाई पनि छ, जस्तै: 'त्यो गयो। त्यो केटा आयो।' यहाँ पहिलो वाक्यमा 'त्यो' सर्वनाम र दोस्रो वाक्यमा 'त्यो' विशेषण भएर दुवै रुपमा प्रयोग हुनुपरेको छ। हामी नामका सट्टामा आउने हो तर नाम हामी सँगै आयो भने हामीले नामको विशेषता बताउनै पर्ने र विशेषण बन्ने पर्ने हुन्छ।" त्यस्तै समस्या क्रियायोगी र नामयोगीमा पनि रहेछ। माथि, तल, वारि, पारि जस्ता क्रियायोगी नाम सँग जोडिएर आउँदा नामयोगी हुँदा रहेछन्। त्यस्तै 'र' लाई चाहिँ कहिले निपात त कहिले संयोजक बन्नु पर्ने बाध्यता रहेछ। 'लौ, मैले आजको बैठक को चुरोको कुरो बुझेँ' भन्दै नामले जुरुक्क उठेर भनेछ, "आफू जुन वर्गको भए पनि वाक्यमा प्रयोग हुँदा सन्दर्भअनुसार अर्को वर्गमा जान सकिन्छ। त्यस्तो अवस्था पदवर्ग विचलन हो भनेर बुझौं है, साथी हो। " विशेषणले पनि चित्त बुझाएछ, सर्वनाम, नामयोगी अरु सबैले ताली बाजाएछन्।

३. दिइएको अनुच्छेद पढी रेखाङ्कित पदको पदवर्ग छुट्याउनुहोस्:

गरिब वर्गको उत्थान नभई देश समृद्ध बन्दैन। गरिबलाई राज्यले विशेष ध्यान दिनु पर्छ। धनी व्यक्ति वा सम्पन्न व्यक्ति बाट कर लिनुपर्छ। साथै धनी र सम्पन्नको व्यवसायको संरक्षण र त्यसका लागि उचित वातावरण पनि राज्यले गर्नुपर्छ। गरिबीको रेखामुनि वा रेखातल अवस्थित समुदायलाई सधैं तल रहने वातावरण सिर्जना हुनुहुँदैन। यसो भयो भने यो देशका असङ्ख्य विपन्न व्यक्तिका उत्थान हुनेछ किनकि विपन्नलाइ सम्पन्न नबनाई देश कहिल्यै विकशित हुँदैन।

उत्तर:

४. 'उज्यालो यात्रा' कविताको श्लोक बाट एक एक ओटा नाम, सर्वनाम, विशेषण, क्रिया, क्रियायोगी, र नामयोगी वर्गका शब्द टिपोट गरी वाक्यमा प्रयोग गर्नुहोस्।

उत्तर:

५. कोष्ठकमा दिइएको सङ्केत अनुसार तलका शब्दलाई वाक्यमा प्रयोग गर्नुहोस्:.

उत्तर:

वृद्ध आउनु भयो। (वृद्ध : नाम)

६. पदवर्ग विचलन भएको कुनै तीन ओटा शब्द पर्ने गरी छोटो अनुच्छेद लेख्नुहोस्।

उत्तर:

गरिव हुनु रहर होइन बाध्यता हो। हामीले गरिवलाई माया गर्नु पर्छ। आजको सम्पन्न मान्छे सधैं सम्पन्न नै हुन्छ भन्ने छैन। त्यसैले सम्पन्नको व्यवसायको संरक्षण राज्यले गर्नु पर्छ। त्यस्तै सरकारले देशका विपन्न व्यक्तिहरुको उत्थान हुने कार्य गरेर विपन्नलाई माथि उठाउन सहयोग गर्नु पर्छ।

७. दिइएको अनुच्छेदबाट शब्दको सुरु, बीच र अन्तिममा ह्रस्व इकार प्रयोग भएका शब्द पहिचान गर्नुहोस्:

निरन्तर घोटिएर मात्र दाउरो चन्दन बन्छ भनिन्छ। मिहिनेत गरियो र पढियो भने मात्र आफूले चाहेको लक्ष्य प्राप्त गर्न सजिलो हुन्छ। विद्यार्थीले चाहेको लक्ष्यअनुसार भविष्यमा चिकित्सक, इन्जिनियर, शिक्षक अनि साहित्यकार आदि बन्न सक्छन्। आज कर्म गर्नेले भोलि फल प्राप्त गरेरै छाड्छन्।

उत्तर:

८. शब्दको सुरु, बीच र अन्तिममा ह्रस्व इकार प्रयोग भएका १० ओटा शब्द पर्ने गरी आफूलाई मन पर्ने विषयमा एउटा अनुच्छेद तयार गर्नुहोस्।

उत्तर:

निरन्तर अनुशासित भएर अध्ययन गरे राम्रो उपलब्धि हासिल गर्न सकिन्छ। विद्यार्थी जीवन मिहिनेत गरेर पढ्यो भने भोलि हामीले राम्रो भविष्य प्राप्ति गर्न सक्दछौं।

१. 'विद्यार्थी जीवन' शीर्षकमा छोटो कविता लेख्नुहोस्।

उत्तर: